‘Meer dan woorden: verhalen lezen loont!’
In 2022 had ik de eer om als leesonderzoeker een aantal basisscholen aan te doen om met leerlingen uit groep 7 en groep 8 te praten over lezen, en dan specifiek het lezen van verhalen. Ik begon de les meestal door te vragen waarom lezen belangrijk is. Veel kinderen vertelden me dan dat je van lezen nieuwe woorden leert, en dat het belangrijk is om goed te leren lezen zodat je later het nieuws kan volgen en brieven van de belastingdienst goed begrijpt. Allemaal waar, maar het laat ook zien dat kinderen bij leesonderwijs vooral denken aan zakelijke teksten en bij de opbrengsten van lezen vooral aan leestechnische vaardigheden. Maar lezen is en doet nog zoveel meer! Als leesonderzoeker heb ik me gespecialiseerd in de verwerking en opbrengsten van verhalende teksten. Dat de toetsen Nederlands Lezen van JIJ! nu ook verhalen bevatten juich ik dan ook van harte toe: de kracht van verhalen verdient veel meer aandacht!
Wat is een verhaal eigenlijk? En wat maakt verhalen uniek ten opzichte van zakelijke teksten? Als we het heel simpel bekijken is een verhaal een beschrijving van een reeks gebeurtenissen die logisch met elkaar verbonden zijn, bijvoorbeeld: Lisa vindt een gewond vogeltje in de tuin, vervolgens neemt ze het mee naar huis en zorgt voor het beestje, een week later is het vogeltje hersteld en vliegt het uit terwijl Lisa toekijkt. Maar met verhalen is nog iets bijzonders aan de hand: ze worden altijd verteld vanuit het perspectief van een hoofdpersoon. Het zijn dus geen neutrale opsommingen van gebeurtenissen, maar gekleurde beschrijvingen van de ervaringen van een hoofdpersoon die al die gebeurtenissen meemaakt. Als lezer krijgen we ook mee wat Lisa precies ziet als ze het vogeltje aantreft, dat ze twijfelt of het wel een goed idee is om het dier mee naar huis te nemen en hoe ze zich tegelijkertijd trots en verdrietig voelt als het vogeltje uiteindelijk uitvliegt.
“De opbrengsten van het lezen van verhalen beperken zich niet tot leesvaardigheid, maar strekken zich juist ook uit naar het sociale, emotionele en morele domein.”
Lynn Eekhof, Onderzoeker – Pyschometricus Bureau ICE
Dit betekent dat we tijdens het lezen van verhalen niet alleen onze technische leesvaardigheden gebruiken, maar ook allerlei andere competenties. We gebruiken onze verbeeldingskracht om voor ons te zien wat de hoofdpersoon ziet, we gebruiken ons oordeelsvermogen om te evalueren wat voor morele keuzes de hoofdpersoon maakt en we gebruiken onze sociale vaardigheden om te begrijpen wat de hoofdpersoon voelt. Kortom: meer dan bij zakelijke teksten, activeren verhalen allerlei processen die te maken hebben met perceptie, sociale interactie, emotie en moraliteit. Hersenonderzoek laat bijvoorbeeld zien dat hersengebieden die te maken hebben met het begrijpen van de emoties en gedachten van andere mensen óók actief zijn bij het lezen van fictionele verhalen.
De opbrengsten van het lezen van verhalen beperken zich niet tot leesvaardigheid, maar strekken zich juist ook uit naar het sociale, emotionele en morele domein. Uit onderzoek blijkt dan ook dat het lezen van verhalen helpt bij het ontwikkelen van empathie, een beter inzicht in jezelf en anderen, het verbreden van je horizon en het verminderen van vooroordelen. Het is daarvoor wel nodig dat je veel en regelmatig leest. Bijvoorbeeld, meerdere keren per week een kwartier of langer lezen. Dat maakt het extra belangrijk om bij kinderen leesplezier aan te wakkeren en te helpen bij het ontwikkelen van een duurzame leesgewoonte.
Door in de leesvaardigheidstoetsen in JIJ! nu standaard één verhalende tekst op te nemen willen we een signaal afgeven dat leesvaardigheid ook gaat over verhalen en niet alleen over zakelijke teksten. De minder leestechnische aspecten van het lezen van verhalen verdienen wat mij betreft daarnaast volop aandacht in de les, als het even niet gaat om goed of fout, maar om persoonlijke beleving. De praktische tips hieronder bieden daarvoor hopelijk inspiratie.
Tips voor in de les
- Kies zoveel mogelijk voor teksten die aansluiten bij de belevingswereld van jongeren. Ook bij het samenstellen van de leestoetsen van JIJ! is rekening gehouden met onderwerpen die jongeren in onderzoek hebben aangemerkt als boeiend. Soms zal een keuze voor een aangrijpend onderwerp ten koste gaan van het literaire gehalte van de teksten, maar om het leesplezier van leerlingen aan te wakkeren, is het belangrijk dat ze ‘succeservaringen’ op doen met lezen, en ervaren dat verhalende teksten leuk, boeiend en herkenbaar zijn.
- Wissel verschillende tekstvormen af: romans, korte literaire verhalen, luisterfragmenten, gedichten, non-fictie verhalen (zoals narratieve journalistiek) of zelfs een interactief verhaal (bijvoorbeeld deze over de oorlog in Irak). Bij al deze tekstvormen werken leerlingen aan hun ‘verhalende vaardigheden’, zoals het begrijpen van een plot, het inleven in personages en het maken van koppelingen naar hun eigen leven. Bovendien maak je leerlingen zo bewust van de alomtegenwoordigheid en relevantie van verhalen én vergroot je de kans dat een leerling gegrepen wordt door één van deze vormen. Ook de nieuwe leestoetsen in JIJ! bevatten zowel korte verhalen als gedichten.
- Besteed in je lessen niet alleen aandacht aan de technische aspecten van lezen, maar ook aan de persoonlijke en ervaringsgerichte aspecten van lezen. Er zijn een aantal gratis handreikingen die je hierbij kunnen helpen:
- Marloes Schrijvers ontwikkelde een ontwerphandleiding voor literatuurlessen met een dialogische aanpak. Bij deze aanpak staat de dialoog tussen leerling en tekst én de dialoog tussen leerlingen onderling centraal. Uit onderzoek blijkt dat deze vorm van je verhouden tot verhalen kan leiden tot meer zelfinzicht en inzicht in anderen. De aanpak kan ingezet worden voor alle leerjaren en niveaus.
- Het LitLab biedt verschillende werkvormen met uitgebreide docenthandleidingen voor de onder- en bovenbouw, zoals leesclubs waarbij leerlingen in gesprek gaan over een (fragment uit een) boek en proeven, waarbij leerlingen zelf verschillende literatuurexperimenten doen.
- Speciaal voor de bovenbouw van het vwo is er sinds kort de gespreksmethode ‘Begeleid Diep Lezen’, waarbij het taalgebruik van literaire verhalen én wat dat taalgebruik doet met leerlingen centraal staat. Uit onderzoek van Mira Beukering blijkt dat deze methode de literaire én zakelijke leesvaardigheid van leerlingen bevordert.
- Blijf op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen en inzichten op het gebied van literatuuronderwijs, leesbevordering en leesplezier via de toegankelijke publicaties van Stichting Lezen.
Over Lynn Eekhof
Lynn Eekhof is onderzoeker en psychometricus bij Bureau ICE en promoveerde begin dit jaar als leesonderzoeker aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Haar proefschrift gaat over de relatie tussen sociale cognitie en het lezen van verhalen.
Kennismaken met de toetsen van JIJ!?
Ben je benieuwd naar de vernieuwde toetsen Nederlands Lezen van JIJ!? Vraag een gratis demo-account aan voor het JIJ! Leerlingvolgsysteem. Je kunt dan drie weken rustig het toetsaanbod bekijken, een aantal voorbeeldrapportages inzien én de nieuwe toetscreatiemodule proberen. Met deze module maak je zelf je eigen toetsvragen en stel je de toetsen samen die passen bij de leerdoelen van jouw lessen.
