Verbeter de kwaliteit van je toetsen met deze 5 tips van onze toetsspecialisten

Kunnen jullie, voor ik naar tips vraag, kort het belang van toetskwaliteit schetsen?

Miriam: “Dat verschilt per toets. Niet elke toets hoeft aan dezelfde hoge eisen te voldoen. Het is vooral belangrijk bij wat wij de high stakes toetsen noemen, waar belangrijke beslissingen vanaf hangen. Zoals toetsen die meetellen bij determinatie en de schoolexamens. Misschien hoef je niet overal een formele toets voor af te nemen? Je kunt ook veel informatie ophalen bij leerlingen door formatieve handelingen in de les. Maak keuzes, en zorg dat de toetsen die je wel geeft van kwaliteit zijn.”

“Determinatie en zak-slaagbeslissingen gaan helaas nog wel eens over decimalen. Dan wil je er zeker van zijn dat de uitslag van jouw toets zo betrouwbaar mogelijk is.”

Mirthe Dijkhuis, toetsspecialist

Mirthe: “Determinatie en zak-slaagbeslissingen gaan helaas nog wel eens over decimalen. Dan wil je er zeker van zijn dat de uitslag van jouw toets zo betrouwbaar mogelijk is. Daarom zeggen wij: vraag je eerst af wat het doel is van een toets. Als je beperkt bent in je tijd, concentreer je dan op de toetsen waar veel van afhangt. Dat alleen al maakt het onderwerp beter behapbaar.”

Oké, tips. Hoe verbeter je de kwaliteit van je toetsen?

Mirthe: “Toetskwaliteit draait in hoofdlijnen om drie kernwaarden. Betrouwbaarheid, validiteit en bruikbaarheid. Wat die dingen met elkaar verbindt is de toetsmatrijs.”

Miriam: “Omdat het tijd kost, is toetsmatrijzen maken niet het eerste waar docenten aan denken. Maar in de praktijk heeft het echt toegevoegde waarde. Want je kunt zien of datgene wat je wilt toetsen daadwerkelijk in je toets zit, of het er in de juiste verhouding in zit en of het bij het niveau van je leerlingen past. Die zaken hebben te maken met validiteit: meten wat je wilt meten.”

Mirthe: “Ook zie je of een toets niet te lang is. Dat gaat over bruikbaarheid. Of andersom: of een toets niet te kort is. Want dan kan de betrouwbaarheid in het geding komen vanwege de kans op toevalstreffers. Een toetsmatrijs geeft op alle vlakken houvast.”

Maak een toetsmatrijs. Check. Tip twee?

Mirthe: “Doe het samen met een collega, of met de hele sectie. Samenwerken bespaart tijd, vergroot de betrouwbaarheid en geeft nieuwe docenten een kans om te leren van ervaren collega’s. Op lerarenopleidingen is weinig aandacht voor het maken van goede toetsen – in elk geval in onze tijd. Terwijl van elke docent verwacht wordt dat hij of zij dit kan. Dus meteen een oproep aan de directie: geef docenten de tijd om die matrijs te maken en aan de hand daarvan één toets goed uit te werken. Dan hebben ze meteen een blauwdruk voor andere toetsen.”

Miriam: “Ik gaf zelf Spaans, en ik startte als enige docent in de bovenbouw op mijn school. Daarom zocht ik vaak de samenwerking met docenten van andere vakken. De blik van iemand uit een totaal ander vakgebied kan helpen om op een andere manier naar een toets te kijken. Dat is eigenlijk meteen een volgende tip. Leg als wiskunde- of biologiedocent je toets eens voor aan een talendocent, of andersom. Puur om te kijken of de vraagstelling eenduidig en specifiek genoeg is.”

Hebben jullie ook nog een supersimpele tip? Een quick win?

Mirthe: “Doe na het afnemen van de toets iets met de resultaten. Analyseren klinkt wat formeel. Maar het kan ook supersnel en informeel. Valt er iets op aan de resultaten van een leerling of de klas als geheel? Vraag je dan af wat dat zegt over jouw toets. Of beter: vraag het je leerlingen.”

Miriam: “Als docent ben je toch al de hele les met leerlingen in gesprek. Zo’n extra vraag heb je zo gesteld; daarvoor hoef je niets voor te bereiden. Is er een toetsvraag waarover veel leerlingen struikelen of klagen? Dan is daar wellicht iets mis mee.”

Mirthe: “En doe ook iets met je bevindingen. Pas die vraag aan waar leerlingen problemen mee hebben. Of kijk in je matrijs of je de hele opgave kunt vervangen door een andere opgave van dezelfde soort.”

“Toetskwaliteit zit soms in hele simpele, praktische dingen. Zo is het bij meerkeuzevragen belangrijk dat antwoordmogelijkheden even lang zijn en alfabetisch geordend.”

Miriam van Kemenade, oud-toetsspecialist

En om de top vijf compleet te maken?

Miriam: “Maak bij het samenstellen van een toets meteen het antwoordmodel. Heb je zelf problemen bij het formuleren van een antwoord? Dat is een indicatie dat er iets niet in orde is. In het verlengde daarvan: geef duidelijke instructies bij elke vraag. Bijvoorbeeld door een toevoeging als ‘geef twee verklaringen’ bij een waarom-vraag.”

Mirthe: “Of een suggestie voor het aantal woorden. Sommige leerlingen zien een open vraag als een uitnodiging om een kantje vol te schrijven. Daar zit niemand op te wachten.”

Miriam: “Toetskwaliteit zit soms in hele simpele, praktische dingen. Zo is het bij meerkeuzevragen belangrijk dat antwoordmogelijkheden even lang zijn en alfabetisch geordend. Als je dat eenmaal weet, vergeet je het nooit meer.”

Hé, dat is een bonustip. Kun je die toelichten?

Miriam: “Bij het centraal schriftelijk eindexamen staan de antwoorden op meerkeuzevragen ook op alfabetische volgorde. Als je dat in je eigen toetsen alvast doet, wennen leerlingen daaraan. En raken ze ook niet in paniek als het antwoord vijf keer achter elkaar C is. Alfabetische volgorde is automatisch een willekeurige volgorde, dat is het idee.”

Mirthe: “En dezelfde lengte in antwoorden is om leerlingen daar niet onbewust in te sturen. Veel leerlingen denken dat het langste antwoord wel het juiste zal zijn.”