Onderwijsinnovatie bij het Koning Willem II College: ‘Maatwerk als het nieuwe normaal’

“Zij slaagt erin om een school met zo’n rijke historie vernieuwend en onderscheidend te laten zijn.” Aldus Esger van Baest, de vorige kandidaat in deze interviewserie, over rector Daphne Heeroma van het Koning Willem II College in Tilburg. Benieuwd hoe Daphne dat voor elkaar krijgt? Je leest het in deze nieuwe aflevering van ‘Het stokje gaat naar…’

Een school met zo’n rijke historie vernieuwend en onderscheidend houden. Hoe doe je dat?

“Het is minder tegenstrijdig dan het klinkt. We hebben inderdaad een rijke historie; het Koning Willem II College is al in 1866 opgericht, Vincent van Gogh heeft hier nog op school gezeten. Maar we waren bijvoorbeeld ook de eerste openbare school in Tilburg die meisjes toeliet en de eerste die met gemengde klassen ging werken. Heel revolutionair destijds.”

“Wij hebben nooit onderscheid gemaakt op basis van geslacht of afkomst. De openbare identiteit zit in onze genen. Dat wij reageren op maatschappelijke ontwikkelingen zit in onze cultuur. Dus in die zin zit onze rijke historie ons niet in de weg bij het omgaan met ontwikkelingen in de hedendaagse maatschappij en het hedendaagse onderwijs. Integendeel.”

Kun je daar een voorbeeld van geven? Hoe jullie omgaan met actuele ontwikkelingen?

“Het voortgezet onderwijs in Nederland is in grote lijnen nog op dezelfde manier georganiseerd als toen ik zelf op school zat. Dat je allemaal voor alle vakken in hetzelfde tempo van de eerste naar de tweede naar de derde naar de vierde gaat. Maar er zijn wel degelijk verschillen in de manier waarop en het tempo waarin leerlingen zich ontwikkelen; mede door corona is dat extra duidelijk geworden. Wij vinden dat we daar meer ruimte voor moeten creëren.”

Hoe creëer je die ruimte?

“Door maatwerk als het nieuwe normaal te hanteren en niet als uitzondering. Onlangs hebben wij ons nieuwe schoolplan gelanceerd en daarin is de ontwikkeling van de leerling de rode draad. We hebben er ook een belofte aan leerlingen in opgenomen. De kern daarvan luidt: ‘Wij zien jou en wij horen jou. Wie jij bent en wat jij wilt, vinden wij belangrijk. Wij beloven je daarin zo goed mogelijk te ondersteunen en te begeleiden.’”

Flexmodel met verschillende onderwijsvormen

Op welke manier geef je zo’n belofte aan leerlingen concreet vorm?

“We experimenteren onder andere met een flexmodel. Daarin krijgen leerlingen drie lessen van 80 minuten per dag. Daaromheen kunnen ze keuzelessen plannen. Dat kan een inhoudelijke les zijn, maar bijvoorbeeld ook een huiswerkles, een stilteles of een verdiepingsles waarin ze een extra uurtje wiskunde volgen. Leerlingen moeten daarin hun eigen keuzes leren maken. We coachen ze daarin, zodat hun eigenaarschap groeit naarmate ze ouder worden, en dat heeft een positief effect op de motivatie. Daarnaast staan we aan de vooravond van een grootscheepse verbouwing. Want ook met ons schoolgebouw willen we maatwerk faciliteren.”

Kun je daar iets meer over vertellen?

“Nu zijn onze leerlingen verdeeld over ruim 65 min of meer dezelfde lokalen. Maar straks blijft er nog maar één vleugel staan en komt er een gigantische aanbouw met ruimtes die variëren in omvang, zodat we er met verschillende onderwijsvormen terecht kunnen. Klaslokalen, maar ook open ruimtes, individuele studieplekken, projectruimtes.

“Om maatwerk te kunnen bieden, moet je jouw leerlingen heel goed kennen. En leerlingen moeten zelf eigenaarschap gaan voelen.”

                                          Daphne Heeroma, Rector Koning Willem II College
 

“Nu heb je 30 leerlingen in een klaslokaal, waarbinnen beperkte mogelijkheid is om tegelijk met verschillende werkvormen aan de slag te gaan. Straks kan een docent bijvoorbeeld kiezen om twee klassen tegelijk een gedeelte van de les instructie te geven. Waarna iedereen, afhankelijk van niveau of voorkeur, naar verschillende ruimtes gaat om verder met de stof aan de slag te gaan. Of dat je een aantal leerlingen nog bij je houdt voor extra ondersteuning.”

“Om op deze manier maatwerk te kunnen bieden, moet je jouw leerlingen heel goed kennen. Vandaar ook dat we ‘wij zien jou en wij horen jou’ in onze belofte hebben opgenomen. En andersom moeten leerlingen zelf eigenaarschap gaan voelen.”

Formatief toetsen en portfolio’s met feedback

Met het oog op onze eigen expertise zijn we ook altijd nieuwsgierig naar het onderwerp toetsing. Hoe zit het daarmee in jullie nieuwe onderwijsgedachte?

“We zien een verschuiving van summatief naar formatief toetsen. Summatieve toetsen hebben we nog nodig, want bij het eindexamen moet je ook cijfers laten zien. Maar we willen steeds meer toe naar toetsen als middel om voortgang te meten. Ook willen we elke leerling leren een portfolio op te bouwen, waarin naast cijfers plaats is voor kwalitatieve, ontwikkelingsgerichte feedback. Daarmee kun je iemands voortgang en ontwikkeling beter uitdrukken en onderbouwen dan met cijfers alleen. Dit geeft leerlingen ook meer zicht op hun ontwikkeling en het bevordert eigenaarschap en motivatie.”

Wat vraagt dit van docenten?

“We zien een verschuiving van mentor naar coach. Dat is wennen, maar daar trainen we docenten in. En in sommige klassen, experimenteren we al met coaching, zoals in onze ‘flexklassen’. Daar leren we van. We ontdekken daar wat er wel en niet werk en hoe we het geleerde breder in de school kunnen toepassen. Hoe je goede ontwikkelingsgerichte feedback geeft bijvoorbeeld.”

Gebruiken jullie in dat flexmodel ook een leerlingvolgsysteem?

“Ja, in de pilot werken we met een digitaal systeem. Ook dat is weer mede een gevolg van Covid; dat de digitale leeromgeving, en de acceptatie daarvan, een grote vlucht heeft genomen. Twee jaar geleden had geen enkele docent een eigen laptop. Nu heeft iedereen er eentje. We houden Teams-vergaderingen, geven online les, presenteren via een beeldscherm. Docenten hebben snel geleerd hun onderwijs digitaal aan te bieden en er zijn veel elementen die we erin kunnen houden.”

Daphne Heeroma is de zevende die het stokje doorkreeg. Nieuwsgierig naar haar voorgangers? Lees alle interviews hier.

Doorlopende leerlijn

“Er komt heel wat op het onderwijs af, mede door corona. Dat is spannend, maar het heeft ons ook nieuwe inzichten gegeven. Verschillen tussen leerlingen, die er altijd al waren, worden manifest. We zien daardoor dat one size fits all achterhaald is. Innovatie krijgt een kans.”

En met jullie innovatievermogen zit het, constateerde je in het begin van dit gesprek al, wel goed.

“Ik vind dat we ons continu moeten afvragen hoe we ons onderwijs het beste kunnen inrichten. Willen we in de toekomst bijvoorbeeld nog wel diploma’s geven op basis van het laagste vak? En per se alles op één niveau? Of gaan we werken met deelcertificaten waarbij iemand Nederlands op mavo-niveau afrondt en wiskunde op vwo-niveau? Ik denk dat we daar langzaam naartoe groeien.”

“Dat gebeurt niet een-twee-drie, want daarvoor moet de hele onderwijsketen veranderen. De toelating tot het beroepsonderwijs of universiteit moet dan ook anders. Net als de instroom vanuit het basisonderwijs. Maar met dat laatste zijn wij bijvoorbeeld al bezig, om te zoeken naar een betere aansluiting.”

Kun je daar tot slot nog kort iets over vertellen, hoe je de aansluiting met het basisonderwijs zoekt?

“Samen met Stichting Opmaat, een stichting voor primair onderwijs, ontwikkelen we een doorlopende leerlijn. Daarbij krijgen basisschoolleerlingen uit groep 7 en 8 op onze school les, met hun eigen juf. Daarnaast doen ze mee aan projecten waarin AVO-vakken geïntegreerd zijn, zodat de overstap van PO naar VO geen harde knip is. Ook weer met het uitgangspunt: kijk naar de leerling en bouw flexibiliteit in het programma. Maatwerk is nu nog een uitzondering, maar ik vind dat het meer de standaard mag worden.”

Maatwerk als standaard. Mooie slotwoorden, bedankt hiervoor! Met wie mogen we de volgende keer in gesprek als het aan jou ligt?

“Tom Heijnen, rector van Roncalli Scholengemeenschap in Bergen op Zoom. Ik ben nieuwsgierig hoe hij de overstap van directeur naar rector ervaart. Hij heeft het (afdelings)directeurschap van het Beatrix College in Tilburg ingeruild voor de positie van rector van het Roncalli. Een nieuwe functie in een nieuwe stad met andere dynamieken. Van nabijheid naar iets meer afstand van het primaire proces; van enigszins automatische piloot naar opnieuw volop ontdekken; van gedeelde verantwoordelijkheden naar eindverantwoordelijkheid. Ik weet zeker dat Tom schoolleiders kan inspireren met zijn bevindingen.”

Meer lezen

Iedere leerling leert en ontwikkelt zich anders. Door inzicht te krijgen in hoe leerlingen zich ontwikkelen en in hun leerproces, helpen we hen om zich maximaal te ontplooien. Wij geloven in toetsen om van te leren. Toetsen op een manier die leerlingen onderdeel maakt van hun eigen leer- en ontwikkelproces. En die docenten zicht geeft op waar de hiaten zitten en welke feedback of hulp er nodig is.

JIJ! Toetsing & Training adviseert, inspireert en ontzorgt in het creëren van waardevolle leermomenten. We ondersteunen het voortgezet onderwijs op drie in elkaar grijpende niveaus: toets- visie en toetsbeleid, training en professionalisering en tools. Op deze manier kun je toetsing inzetten om het onderwijs beter te maken.