Goed toetsbeleid begint met fundamentele vragen

De meeste scholen gaan gebukt onder een enorme toetsdruk. Met een enorme gedrevenheid worden er toetsen ontworpen, afgenomen en nagekeken. “Waarom toetsen jullie zoveel?”, vroeg ik twee maanden geleden aan een rector in het noorden van het land. “Omdat de docenten denken dat ze zoveel toetsen nodig hebben om vast te stellen wat de leerlingen weten”, zei hij. In de veronderstelling dat de docenten mij het bevredigende antwoord zouden kunnen geven, stelde ik dezelfde vraag aan hen. “Omdat het moet van de directie”, antwoordden ze in koor. Zie hier de cirkelredenering die ik vaak tegenkom op scholen. Deze cirkelredenering is een mooi startpunt om te bouwen aan een nieuw toetsbeleid.

De vraag: waarom wil je toetsen?

Een goed toetsbeleid begint met de fundamentele vraag: “Waarom willen wij eigenlijk toetsen?” Het antwoord op die vraag heeft alles te maken met de visie die je als school hebt op het leren en op de ontwikkeling van de leerlingen. En die visie begint altijd met een ideaal, een droom! Wat wil je als school je leerlingen meegeven? Open een willekeurige website van een school en je vindt het antwoord. Geen enkele school heeft daar enkel en alleen het behalen van het diploma staan. In een schoolvisie heeft men het over bouwen aan zelfvertrouwen, goed burgerschap, het ontwikkelen van je talent en noem maar op. Bij toetsbeleid gaat het over de vraag: “Als we aan leerlingen en ouders beloven wat in de schoolvisie staat, welke consequenties heeft dat voor de manier waarop we tegen toetsing aankijken?”

Betrek leerlingen bij het toetsbeleid

Voor toetsbeleid is het van belang dat je niet alleen vanuit je eigen perspectief redeneert, maar ook vanuit het perspectief van leerlingen. Om die reden hebben wij aan willekeurige leerlingen gevraagd waarom zij denken dat hun leerkrachten toetsen.

Volgens leerlingen toets je om de volgende redenen:

• Omdat je als leerkracht anders je baan kwijtraakt;
• Omdat je niet weet hoe het anders moet;
• Omdat je wil weten wat ze al kunnen;
• Omdat je de kennis van hen wil vergroten;
• Omdat je het beste uit hen wil halen;
• Om te kijken of je zelf goed hebt lesgegeven;
• Om te weten waar ze staan in het leerproces;
• Om te leren leren;
• Omdat het verplicht is.

Het is interessant om te zien en te ervaren dat leerlingen heel veel kennis hebben, die je als input kunt gebruiken voor je eigen toetsbeleid. Mijn advies is dan ook om leerlingen heel actief te betrekken bij het proces.

Hoe verplicht zijn toetsen eigenlijk?

De leerlingen geven als één van de redenen aan dat het verplicht is om toetsen te geven. Is dat zo? Laten we eerst kijken naar de hoeveelheid cijfers die een gemiddelde tweede-klas-leerling in Nederland krijgt. Probeer zelf ook antwoord te geven op deze vraag, voordat je verder leest. Denk vanuit het leerlingperspectief en niet alleen vanuit je eigen vak. Welnu, gemiddeld krijgt een leerling in de tweede klas zo’n 200 cijfers. Maar, hoeveel cijfers ben je verplicht om per leerling in te leveren bij minister Slob? Het antwoord daarop is één cijfer per vak per leerling, gedurende zijn hele schoolcarrière. Voor een havo-scholier ziet dit plaatje er als volgt uit:

Aantal cijfers havo-scholier 5 jaar: 1.000
Aantal verplichte cijfers: 11
Beleidsruimte: 989

Keuzes

Dit betekent dat je in 989 keer een ander besluit had kunnen nemen. Het is belangrijk bij het opstellen van toetsbeleid dat docenten, coördinatoren en leidinggevenden zich realiseren dat de school een enorme beleidsruimte heeft, om invulling te geven aan hun eigen toetsbeleid.

Waarom zijn wij zo gek op cijfers?

Onze cijferliefde is onderzocht door professor Roger Standaert, emeritus hoogleraar comparatieve pedagogiek aan de Universiteit van Gent en voormalig topambtenaar op het Vlaamse Ministerie van Onderwijs en Vorming. Hij zegt dat wij zo gek op cijfers zijn, omdat wij denken dat cijfers voor zich spreken en dat cijfers elke andere vorm van communicatie overbodig maken. Wat we vergeten is dat als meerdere leerlingen een 7 hebben gehaald voor hetzelfde proefwerk, dat niet wil zeggen dat ze allemaal even ver zijn in hun leerproces.

Sowieso is het goed om je af te vragen hoeveel een 7 zegt over het leerproces van een leerling en over het beste uit je leerling halen. Bij toetsbeleid is het van belang om vanuit de schoolvisie naar een toetsvisie te redeneren. Vervolgens richt je de aandacht op wat deze toetsvisie betekent voor alle relevante onderdelen van het hele toetsproces. Zoals bijvoorbeeld de toetsvormen, de toetsmomenten, de kwaliteit van de toetsing en het waarborgen van de kwaliteit van het gehele toetsproces.

Wil je ook de gratis jubileumeditie van Toets! magazine ontvangen, meld je dan nu aan.

Jesús de la Torre y Rivas studeerde wiskunde en Nederlands aan de Lerarenopleiding, rechten aan de Universiteit, beleidsadvisering aan de Bestuursacademie en bedrijfs­kunde aan het IBO te Leusden. De rode draad in zijn carrière is onderwijs en management. Hij weet als geen ander wat er speelt in het onderwijs en hoe je mensen moet enthousiasmeren om de ge­stelde doelstellingen te realiseren. Sinds 2015 is hij senior trainer/adviseur bij Bureau ICE. Voor ICE ontwikkel­de hij een geheel nieuwe methodiek om leerlingen succesvol te betrekken bij het ontwikkelen van toetsbeleid. Jesús is een specialist in het creëren van draagvlak.