Betekenisvol observeren: welke doelen kies je? Referentieartikel met Nellie Rijpma
Met het IEP observatie-instrument voor groep 1 en 2 krijg je goed zicht op de ontwikkeling van je leerlingen. Maar hoe maak je een keuze uit de doelen om te observeren? Nellie Rijpma, leerkracht van groep 1 en 2, vertelt hoe zij dat aanpakt op basisschool Tusken de Marren.
Dit is alweer het derde schooljaar dat Nellie en haar collega’s werken met het IEP observatie-instrument voor groep 1 en 2. Na de proefperiode en nog een jaartje wennen, hebben ze nu een werkwijze in de vingers die goed past bij hun school, leerlingen en behoeften als leerkracht. Doelen stellen doen Nellie en haar collega’s aan het begin voor het schooljaar direct voor beide leerjaren: ‘Op dit moment kiezen we alleen doelen voor taal, rekenen en motoriek, zodat het niet te veel wordt. Ik vind het prettig om een Word bestand te maken met alle doelen, waarin we kunnen bijschrijven wat we met die doelen willen. Dan vinken we bijvoorbeeld af of het een routinedoel is of een focusdoel, of een doel dat we niet gaan observeren. Zoals “dankjewel zeggen”: dat heeft niet veel meerwaarde voor het rapport, zeker niet omdat de kinderen in onze populatie dat meestal wel van hun ouders leren. Routinedoelen zijn elke periode belangrijk en de andere doelen delen we per periode in.’
In het bestand krijgen de doelen van leerjaar 1 een andere kleur dan de doelen van het tweede leerjaar. Een lijst met de routinedoelen bewaren ze in de groepsmap: ‘Dat zijn doelen die je elke dag wel met de kinderen oefent, zoals de telrij opzeggen tot tien; dat hoef je niet apart in te plannen. Met de routinedoelen in de groepsmap kunnen we die observaties makkelijk bijhouden, en in de aanloop naar het rapport kijken we daar samen nog eens goed naar. ‘
De focusdoelen per periode komen in de themamap, met de namen van de kinderen erachter. ‘Zo kunnen we bijhouden wie welk doel behaald heeft. Als er doelen zijn die niet alle kinderen beheersen, kijken we in welke periode die doelen nog eens terugkomen; dat hebben we aan het begin van het schooljaar al ingepland. Mocht dat niet voldoende zijn, dan kunnen we ze nog toevoegen aan een latere periode.’
Betekenisvolle doelen
Het maken van een tweejarenplanning voor het observeren van doelen in groep 1 en 2 is ook het advies vanuit IEP. IEP-adviseur Lisanne Schouwenberg, bij wie Nellie een VerdIEPsessie volgde, licht dat toe: ‘Per periode, bijvoorbeeld van vakantie tot vakantie, bedenk je vooraf wat jouw aanbod wordt en welke doelen je wil observeren. Dan krijg je een zogenaamde kwaliteitscyclus. Waar je bij groep 3 tot en met 8 halfjaarlijks kijkt hoe het gaat met leerlingen en wat je wil aanpassen in je aanbod, doe je dat bij kleuters elke periode.’
Uiteindelijk komen scholen wel uit op een aantal van dezelfde doelen, vertelt Lisanne: de SLO doelen die straks in groep 3 ook weer gemeten worden. Waar vooral veel verschil in zit tussen scholen, is in hoe ze naar die grotere doelen toewerken. Lisanne: ‘Wat wordt mijn aanbod? Welke tussendoelen verwacht ik dan bijvoorbeeld van mijn leerlingen aan het einde van groep 1? De beginsituatie voor leerlingen kan erg verschillend zijn, bijvoorbeeld of leerlingen in een taalrijke of taalarme omgeving opgroeien. Dit is van invloed op de keuzes die je maakt richting de einddoelen van groep 2
Zodra je duidelijk hebt welke leerstof je kinderen in de eerste twee jaren wil aanbieden, kun je de volgende vraag stellen: wat wil ik observeren en registeren? Lisanne: ‘Er zijn 300 doelen, maar die hoef je niet allemaal te observeren. Het gaat erom welke doelen voor jullie als school betekenisvol zijn.’ Sommige scholen beperken zich tot de overgangsdoelen naar groep 3; andere scholen vinden het fijn om een uitgebreid overzicht te hebben van de vorderingen van leerlingen op al het onderwijsaanbod.
Indeling in periodes
Op basisschool Tusken de Marren kiezen ze voorlopig dus voor het observeren van doelen op taal, rekenen en motoriek, waarbij het aantal doelen per periode verschilt. ‘Voor de eerste periode hadden we bij rekenen 14 doelen, en bij taal slechts één, terwijl dat er in periode twee 21 waren. Een periode duurt bij ons van vakantie tot vakantie: dat zijn vijf periodes per jaar.’ Vorig schooljaar hadden Nellie en haar collega’s de doelen ingedeeld op thema’s zoals herfst en sinterklaas, maar het werken met periodes bevalt ze beter. Dat is overzichtelijker, en volgend jaar hoeven ze alleen maar te kijken of de doelen in een periode nog steeds passend zijn.
Naast het maken van een tweejarenplanning adviseert Lisanne scholen ook om routinedoelen te kiezen die je loshaalt van de thema’s – zoals Nellie en haar collega’s al doen- en om doelen te stapelen. In periode 3 vind je dan bijvoorbeeld ook de doelen van periode 1 en 2 terug. Lisanne: ‘Kleuters ontwikkelen zich sprongsgewijs, dus het kan zijn dat ze een doel op een bepaald moment beheersen en drie maanden later ineens niet meer. Door doelen te stapelen kun je dat goed in de gaten houden en krijg je een opbouwend resultatenoverzicht van het begin van het schooljaar tot nu.’ Het LVS onthoudt wat je in eerdere periodes hebt ingevuld, zodat je meteen duidelijk hebt waar een leerling nu staat.
Tot slot geeft Lisanne de tip om samen met de leerkracht(en) van groep 3 na te denken over welke bagage leerlingen in hun rugzak moeten hebben om een goede start te kunnen maken in groep 3. Komen de doelen die jullie belangrijk vinden overeen? Het IEP LVS geeft een doorlopende leerlijn van groep 1 tot en met 8, dus is het fijn om de observaties van groep 1 en 2 af te stemmen op de doelen die in groep 3 aan bod komen.
Tijd nemen om te ontdekken
Nellie raakt steeds meer vertrouwd met het observatie-instrument, en ze leert elk jaar bij. ‘Voor de VerdIEPsessie hadden we ook al eens een IEP bijeenkomst gehad in Sneek, waar we duidelijk kregen hoe je de resultaten per leerdoel kunt zien. Nu heb ik dat ook toegepast bij de observatielijsten; die zette ik per leerdoel open en dan kon ik makkelijk aanvinken welke kinderen vorig jaar een doel al behaald hadden. Zo ontdek ik steeds meer handigheidjes.’
Scholen die net starten met het observatie-instrument zou Nellie adviseren om de tijd te nemen om te ontdekken en uit te proberen. ‘Ik heb zelf de tijd gekregen om me hierin te verdiepen en die kennis breng ik vervolgens over op mijn collega’s. We vinden het ook heel prettig om samen naar de doelen te kijken en te kunnen sparren. Daarnaast denk ik dat scholen er heel veel aan hebben om van elkaar te leren: dat leerkrachten zoals ik, die al even met het observatie-instrument werken, een nieuwe school wegwijs kunnen maken.’
Meer leren over het observatie-instrument
Ken je het stappenplan leerjaar 1 en 2 (fase 1) al, dat je kan helpen bij het stellen van doelen om te observeren? Het stappenplan begeleid je in het maken van schoolspecifieke keuzes, zodat je betekenisvol observeert. Je kunt het vinden … In de IEP Learning vind je ook een video (naam of link) waarin we je op weg helpen met het stellen van doelen.
Meer informatie over IEP?
Wil je meer weten over het IEP LVS? Onze IEP-adviseurs vertellen je er graag over óf ervaar het zelf via een proeflicentie.
