Prof. Dr. Harold Bekkering: “Toetsen gaat ten koste van nieuwsgierigheid”

“In de basis heeft het gebrek aan nieuwsgierigheid bij leerlingen te maken met leerdoelen. Iemand anders heeft van tevoren bepaald wat je moet leren. Om te zien of die doelen gehaald worden, wordt er getoetst. Daarbij ga je uit van extrinsieke beloning; leerlingen streven naar een hoog punt voor hun toets. Ik merk het als ik zelf college geef: ‘Is dit voor het tentamen?’ Daardoor stoppen studenten zelfstandig na te denken. Studenten zijn er op gericht te achterhalen wat jij wil horen over de stof in plaats van zelf actief na te denken; waar gaat dit over en waarom is dit interessant?”

Nieuwsgierige modus

“Wetenschapper Matthias Gruber heeft dat op een mooie manier onderzocht, door gebruik te maken van Triviantvragen. Bij elke vraag waarop iemand het antwoord niet wist, noteerde hij of je de vraag wel of niet interessant vond, op een schaal van 1 tot 5. Daarna kreeg je het antwoord te horen. Deelnemers bleken antwoorden op vragen die ze interessant vonden veel beter te onthouden, wat een sterk verband aantoont tussen nieuwsgierigheid en leren.”

“Nog interessanter is dat je, wanneer je in die nieuwsgierige modus zit, ook andere dingen beter onthoudt. Dit ontdekte Gruber door bij de Triviantvragen telkens een gezicht te tonen, met de opdracht dat gezicht te onthouden. Met andere woorden: als je kinderen in die nieuwsgierige houding krijgt, staan ze open voor alles. Dat blijkt ook uit wat er in de hersenen gebeurt. De gebieden die dopamine aanmaken, worden actief als je nieuwsgierig bent en maken tegelijk een koppeling met gebieden die betrokken zijn bij je geheugen. Wat Matthias Gruber heeft ontdekt, is dat nieuwsgierigheid belonend is op een manier die leidt tot onthouden. Oftewel: nieuwsgierigheid is belonend op zich, daar heb je geen cijfer voor nodig.”

Autonomie en eigenaarschap

“Daarnaast wil je dat leerlingen nadenken over de vraag wat ze eigenlijk willen leren. Een vraag die nu pas naar voren komt bij de studiekeuze. Dan zie je dat leerlingen op 16-, 17-jarige leeftijd vaak nog geen flauw idee hebben, omdat ze geleerd hebben leerdoelen te behalen in plaats van zich af te vragen wat ze nou interessant vinden. Waar ze talent voor hebben. Hoe ze kunnen bijdragen aan de samenleving.”

“Door daar meer ruimte voor te creëren stimuleer je eigenaarschap. Wie wil je zijn, hoe wil jij je ontwikkelen, hoe kun je bijdragen aan de wereld? Veel jongeren zijn heel betrokken bij de wereld om zich heen. Als ze wat ze op school doen kunnen koppelen aan wat zij belangrijk vinden, is de opbrengst van het leerproces veel groter.”

“Naast nieuwsgierigheid is autonomie een van de thema’s waarnaar wij onderzoek doen met onze groep. Dan kom je dicht bij eigenaarschap. We onderzoeken dat door deelnemers te vragen objecten te onthouden waar een waas overheen ligt. Met behulp van een zoeklichtje krijgen ze die objecten één voor één te zien. Daarbij mag de ene groep deelnemers het lichtje zelf bedienen, terwijl deelnemers uit de andere groep de objecten zien in de volgorde die hun voorganger heeft bepaald. Hierdoor weten we dat je beter in staat bent dingen te onthouden als je zelf je mag bepalen waar je aandacht aan geeft.”

“Geen stress, samen iets doen; dat krijgt leerlingen in de aan-stand.”

Prof. Dr. Harold Bekkering, hoogleraar cognitieve psychologie

Leerdoelen loslaten en challenge based leren

“Wat docenten en schoolleiders hier in de praktijk mee kunnen? Om te beginnen, en dat zie ik gelukkig steeds meer gebeuren, leerdoelen en toetsing wat meer loslaten. In het huidige systeem ontkom je in de laatste schooljaren bijna niet aan examentraining, maar in de onderbouw is er veel onbenutte ruimte om leerdoelen los te laten.”

“Een andere manier is leerdoelen opnemen in challenges. Daarmee stimuleer je nieuwsgierigheid en eigenaarschap. Laat leerlingen maar nadenken over wat ze onderzoeken, op een manier die ze interessant vinden. Ik kan iedereen het boek ‘Ludodidactiek’ aanraden. Centraal daarin staat het ontwerp van de les op basis van spelprincipes. Dat kan digitaal, met alle informatie die er op het internet beschikbaar is, maar ook analoog. Woorden leren met behulp van kaartspelen en plaatjes bijvoorbeeld. Het is bekend dat spelend leren een positief effect heeft op het leerproces. Geen stress, samen iets doen; dat krijgt leerlingen in de aan-stand.”

“Nu is het nog de docent die aan het werk gaat, terwijl de leerling achteroverleunt. De motivatie van leerlingen is nergens ter wereld zo laag als in Nederland. Maak er een spel of een persoonlijke uitdaging van en je krijgt ze letterlijk in beweging.”