Toetsing is een wetenschap op zich

Waar komt jouw fascinatie voor toetsing vandaan?

“Voordat ik in het onderwijs begon, eigenlijk mijn derde carrière, werkte ik lang in de metaal en later in de ICT en programmering. Tijdens mijn opleiding voor docent wiskunde had ik als getallenman direct iets met de interpretatie van toetsen. Helaas wordt er in lerarenopleidingen nog weinig aandacht besteed aan toetsconstructie en toetsanalyse. Ik heb me daar in die tijd echt in verdiept en heb tien jaar geleden een notitie geschreven over hoe je bij toetsing van score tot een cijfer komt. Ik keek wat dat gegeven betekent en welke modellen het beste bij ons type leerlingen passen. Het was een opdracht waar ik veel inzichten uit heb gehaald en zo is het onderwerp aan mij blijven ‘plakken’. In ons mbo worden diplomabepalende toetsen ingekocht. In ons vo worden toetsen veelal zelf gemaakt en anders gebruiken we een methodetoets. Ik heb er nu diverse literatuur over staan. Toetsing is een wetenschap op zich, dat realiseren weinig vakgenoten zich.”

Hoe maak je je collega’s hiervan bewust?

“Ik ben lang examensecretaris in het vo geweest, dan zijn toetsing en de kwaliteit daarvan belangrijke onderwerpen. Daarnaast ben ik met negen collega’s jaren geleden een toetscommissie begonnen. Sinds vorig jaar ben ik daar als enige van overgebleven. Iedereen heeft het zo druk, er is gewoon weinig ruimte bij docenten. Als voorzitter van de examensecretarissen beweeg ik mij over de locaties van het Zone.college heen. Met alle examensecretarissen overleggen we over de kwaliteit van examinering, bekijken we of onze toetsen in orde zijn en hoe het zit met de PTA’s. We hebben een goede samenwerking en weten elkaar te vinden als er bijvoorbeeld capaciteitsproblemen zijn. Sinds kort werk ik ook nauw samen met een collega onderwijs en kwaliteit op gebied van data en data-analyse. We bekijken wat we uit de data kunnen halen en wat dat kan betekenen voor de sturing van een schoolsituatie. Weer die getalletjes dus, daarbij voel ik me als een vis in het water.”

“Verder ben ik met een collega de kartrekker van het toetsplatform Quayn, de opvolger van Wintoets. Ik ben een ‘digifiel’ en voorstander van digitalisering, maar niet ten koste van alles. Er zijn ook toetsvormen die beter werken op papier, mondeling of als praktijktoets. In coronatijd hebben collega’s ontdekt dat dat digitaal toetsen toch wel handig is. Het scheelt ons soms ook nakijkwerk. Maar ik zie wel dat we nog te weinig tijd besteden aan vragen als: ‘Wat kan ik met deze resultaten? Wat zegt dit cijfer over de gemeten kennis? Beheersen mijn leerlingen de stof nu echt?’ Collega’s weten ons te vinden als ze vragen hebben over hoe Quayn werkt. De juiste knoppen in je vingers hebben is één, maar de vraag ‘Heb ik wel een goede toets gemaakt?’, is minstens zo belangrijk. Dat vind ik mooie gesprekken om met collega’s te voeren.

“Door een toets na te bespreken maak je een leerling deelgenoot van zijn eigen leren.”

Eric-Jan Venema, voorzitter van de werkgroep examensecretarissen vmbo.

Heb je tips voor vakgenoten?

“Ja, bespreek een toets altijd na. Tijdens de bijlessen die ik geef, kom ik nog regelmatig leerlingen tegen die ik heb geholpen met het voorbereiden op een toets. Als ik daarna vraag hoe het is gegaan, dan hebben ze soms geen idee omdat de toets niet is nabesproken. Ik snap wel dat er niet altijd ruimte voor is, maar het doet me wel zeer. Als we niet naar de uitwerkingen en resultaten kijken, waar doen we het dan voor? Dan gaat het er alleen om dat we het cijferkolommetje weer gevuld hebben. Door na te bespreken maak je een leerling deelgenoot van zijn eigen leren. Gebruik het dus vooral ook formatief. Alleen dan doorbreken we het idee dat het alleen maar om het cijfer gaat.”

“Verder is het goed om je te blijven realiseren dat je bezig bent met het meten van kennis als je een toets geeft. De manier waarop je dat doet is van belang. Stel jezelf en je collega’s vragen als: ‘Moet het meten van kennis altijd een absoluut cijfer opleveren?’ Als wiskundige vind ik dat prachtig. Maar sta stil bij wat dat cijfer nu daadwerkelijk zegt. Draagt dat daadwerkelijk bij aan de ontwikkeling van onze nieuwe generatie wetenschappers en praktijkkanjers?” “En als laatste tip, help elkaar en denk in kleine stapjes! Ga niet in je eentje prutsen aan een toets, maar pak het samen op. Het maakt mij niet uit of er iemand van Nederlands, Engels, NASK of biologie naar me toe komt. Ik ben geen bioloog en aan mijn Nederlands kan ook nog veel bijgeschaafd worden, maar ik kan wel kijken naar je vraagstelling. Soms zie ik twee vragen in één opgave staan, soms een dubbele ontkenning waardoor een vraag moeilijk te begrijpen is. Ik help graag om mee te kijken naar de opbouw van een toets als collega’s over de drempel van die vakinhoud heen zijn.”

Wat wil je nog bereiken in het onderwijs?

“Ik heb nog zeven jaar om mijn collega’s mee te krijgen. Ik ga graag in gesprek met jonge docenten die net van de schoolbanken komen. Als ik zie dat ze zich realiseren dat het niet alleen draait om de meting, maar vooral wat je met de resultaten doet, dan kan ik het goed achterlaten. Ik heb mijn werk goed gedaan als ik die bewustwording bij collega’s bereik. Tot die tijd blijf ik deze mooie gesprekken voeren en dan is het tijd voor een vierde carrière, misschien wel als musicus (wijzend naar de elektrische piano en gitaren op de achtergrond). En als we dan nu met z’n allen die werkdruk wat kunnen weghalen, dan worden we er allemaal een beetje beter van.”