De knop is om bij het Montessori Lyceum Amsterdam

“Op het Montessori Lyceum Amsterdam ligt de nadruk zowel op het ontwikkelproces van leerlingen als op het succesvol behalen van het diploma.” Dit is een van de leidende principes die voortkwam uit een herijkingstraject op het MLA. Ik vroeg schoolleider Deborah Odendaal waar de school nu staat en welke rol formatief evalueren speelt om dit principe in de praktijk te brengen.

Waar willen jullie als school naartoe?

“Als Montessorischool met een lange historie zijn we traditioneel vernieuwend en niet meer modern vernieuwend. Na een tweedaagse met alle medewerkers bleek dat we die M van Montessori, dus echt het Montessori gedachtengoed, weer wilden versterken met elkaar. Een van de belangrijkste quotes van Maria Montessori is ‘Help mij het zelf te doen’. Het is onze wens de leerling te helpen om meer zelfsturend te worden. Nou, hoe helpen we een leerling het dan zelf te doen? En, als we vinden dat de leerling het zelf moet doen, dan moet de docent toch óók de ruimte hebben om het zelf te kunnen doen.”

“Daarom zijn we in 2018 gestart met gespreid leiderschap. Hiermee leggen we de verantwoordelijkheid voor onderwijsontwikkeling, en de organisatie daarvan, lager in de organisatie. Na een eerste verkenning van het gespreide leiderschap, zal er vanaf dit schooljaar in de gehele school gewerkt gaan worden in kernteams, waarbij de kennis van de collega’s veel meer kan worden benut. Zij staan voor de klas en weten hoe het werkt. De docenten kunnen heel goed samen een visie vormen over hoe het onderwijs en de organisatie rondom het onderwijs zou moeten zijn. Als schoolleiding schep je de kaders hiervoor en ondersteun je de processen waar nodig.”

“We willen dat docenten weten hoe ze het leerlingen zelf moeten laten doen, en daar past het formatieve evalueren heel goed bij.”

Hoe is de situatie op dit moment?

“De organisatie heeft enorm onder druk gestaan. We hebben het gespreide leiderschap ingevoerd, we zijn bezig met onderwijsontwikkelingen, onze huisvesting en corona kwam er nog overheen. We kijken zorgvuldig naar waar je iets kunt vragen en waar je echt moet loslaten om de mensen lucht te geven. Maar er zit beweging in! En als je dan de wens hebt dat docenten meebewegen, moet je ze ook ondersteunen bij het ontwikkelen van de vaardigheden die zij hiervoor nodig hebben. Daarom zijn we, naast andere trajecten van deskundigheidsbevordering, gestart met twee opleidingstrajecten: formatief evalueren en didactisch coachen. We willen dat docenten weten hoe ze het leerlingen zelf moeten laten doen, en daar past het formatieve evalueren heel goed bij. Daarnaast sluit het erg goed aan bij het Montessori-onderwijs.”

“Voor ons is formatief evalueren een manier om alle docenten op eenzelfde manier naar hun les te laten kijken. Ik denk dat er bij ons op school veel docenten formatief bezig zijn, maar nog niet gestructureerd. Een aantal docenten was bijvoorbeeld al heel actief bezig met formatief evalueren, die stopten met summatief toetsen, terwijl de rest van de docenten rustig verder toetsten. Dat schiep verwarring naar leerlingen. Er is nog geen gelijke manier van werken; er wordt nog niet dezelfde taal gesproken. Naast het trainingstraject rond formatief evalueren zijn we een opleidingstraject didactisch coachen gestart. Dit is een vorm van feedback geven, waarbij op verschillende niveaus wordt gekeken naar hoe jij feedback geeft. Het didactisch coachen sluit heel goed aan bij het feedback-gedeelte zoals dat onderdeel is van formatief evalueren.”

Hoe gaan jullie verder?

“Formatief evalueren is een groot onderdeel van ons nieuwe toetsbeleid. Je hoort leerlingen in de wandelgangen al wel opmerken dat docenten anders bezig zijn. Leerlingen zijn geconditioneerd, zij werken vooral toe naar het resultaat. Een andere manier van werken vraagt ook wat van hen. Je kunt er niet van uitgaan dat een leerling zo’n andere aanpak zomaar accepteert. Ik heb een voorbeeld van een docent die bezig was met evalueren. De leerling was gewend dat het werk afgetekend kon worden, zonder verder ‘gedoe’. Hij werd zo boos dat hij op een gegeven moment uit pure frustratie een boek door het lokaal gooide. Sommige leerlingen vinden de formatieve manier van werken al erg prettig en bij anderen zorgt de verandering eerst voor frustratie: “ik heb mijn werk toch af, dus wat zeur je nou?”

“We hebben de legoblokjes gekregen, maar weten nog niet hoe we ermee moeten bouwen.”

“We hebben nu dan ook besloten om de nieuwe aanpak te introduceren in de eerste klassen. De leerlingen komen met een open blik binnen. Dat is effectiever dan wanneer je in een derde of vierde klas begint, waar de leerlingen al zo gefocust zijn op het resultaat. Eerstejaars leerlingen hebben nog geen beeld van hoe het gaat, dus dan is dit het nieuwe normaal. Eigenlijk hadden we dit schooljaar al willen starten met het invoeren van formatief evalueren in alle eerste klassen.”

“De docenten die vorig schooljaar de training hebben gevolgd, hebben echter aangegeven dat ze er nog niet klaar voor zijn. Dat ze meer begeleiding willen in het formatief evalueren. Iemand zei: “Ik heb het gevoel dat we nu de legoblokjes hebben gekregen, maar we weten eigenlijk nog niet hoe we ermee moeten bouwen.” Dat vind ik een mooie metafoor voor het gevoel dat er leeft. Bij docenten beginnen nu allerlei vragen op te borrelen, zoals: ‘Leuk, dat formatief evalueren, maar ik heb 30 leerlingen in een klas dus hoe doe ik dat?’, ‘Hoe houd ik dan zicht op alle individuele leerlingen?’, ‘Hoe beoordeel ik straks of dit een havo- of een vwo-leerling is?’ en ‘Hoe verkoop ik mijn bevindingen, zonder toetsresultaat, naar ouders?’ Als schoolleiding willen we dat onze docenten zich zeker genoeg voelen om ook daadwerkelijk op een andere manier te werken en dan moet je in onze ogen niet toch gaan beginnen omwille van de planning. Veranderen kost nou eenmaal tijd.”

“Samen met de trainers van JIJ!, van Bureau ICE, hebben we een passend vervolgtraject afgestemd. In oktober is de kick-off daarvan, met alle 36 docenten tegelijkertijd. Dan starten we weer echt met elkaar om de neuzen dezelfde kant op te krijgen. Daarna gaan ze met een opdracht aan de slag. Tussendoor organiseren we zelf een bijeenkomst, meer gericht op coaching en intervisie. De vragen die in de eerste twee trainingen naar boven komen pakken we daarin aan. Het doel is om volgend jaar september met alle eerste klassen structureel te werken met formatief evalueren.”

“Je hoeft niet summatief te toetsen om te weten wat het niveau van een leerling is.”

Wat hebben jullie nog nodig om bij het einddoel te komen?

“De afgelopen tijd, met het afstandsonderwijs, kon summatief toetsen natuurlijk minder goed. Docenten werden gedwongen tot een andere manier van kijken hoe het met de leerling gaat. Formatief evalueren gaat precies daarover. We hebben onze docenten in deze periode hierin aangemoedigd. Je hoeft niet summatief te toetsen om te weten wat het niveau van een leerling is. Dat sterkt ons in de weg die we zijn ingeslagen. Het belangrijkste van de eerste trainingssessies formatief evalueren is dat de knop om is bij de eerste groep. We zijn ons nog meer gaan realiseren hoe interessant deze werkwijze voor ons, als Montessorischool, is. De grootste winst is dat mensen de denkstap hebben gemaakt en echt zijn gaan kijken naar wat formatief evalueren kan betekenen in hun lessen.”

Heb je nog een tip voor andere schoolleiders?

“Ik denk dat het belangrijk is dat formatief evalueren onderdeel is van je visie als school en je visie op het beleid rondom toetsing. Als schoolleiding moet je je er bewust van zijn dat formatief evalueren niet alleen een vaardigheid is die docenten even kunnen aanleren; het gaat om een gedragsverandering en een andere manier van denken. Dit betekent dat de weg ernaartoe een proces is. Alleen een losse training inkopen is niet voldoende. Je moet aandacht besteden aan de fases van gedragsverandering. Dat gaat met ups en downs. In mijn ogen moet je hier als school een aantal jaar voor uittrekken en vooral geduld hebben.”

Dit artikel verscheen eerder in het magazine Van twaalf tot achttien #8, 2020.

Ook aan de slag met formatief evalueren?

Wil je formatief evalueren op jullie school ook een structurele plek geven in het onderwijs? We denken graag met je mee over een passend professionaliseringstraject voor jullie onderwijsteam. Bekijk hier een greep uit de mogelijkheden.